Kyrkja, som blei reist på grunn eigd av storgarden Hove, er lita, men har utsøkte former som vitnar om ein velståande byggherre.
Hove steinkyrkje er datert til rundt 1170 og er såleis ei av dei eldste steinkyrkjene i Noreg. Kyrkja vart reist på jordeigedomen til den store garden Hove. Ho er lita, men dei utsøkte detaljane viser at ho vart bygd for ein velståande eigar.
Kyrkja sto i fare for å bli riven då arkitekt Peter Andreas Blix (1831–1901) kjøpte ho med eigne midlar i 1880 og sette i gang omfattande restaureringsarbeid. I dag står denne kyrkja som eit monument over mannen som redda ho.
Hove steinkyrkje har vore eigd av Fortidsminneforeningen sidan 2019.
Byggehistorie
Hove kyrkje er ei romansk langkyrkje, hovudsakleg laga av kleberstein. Ho har eit vesttårn, eit rektangulært skip og eit kor med apsis. Kyrkja vart bygd i etappar, eller i det minste over tid: koret med apsis og delar av skipet kom fyrst, medan den vestlege delen av skipet vart lagt til seinare og har kleberstein berre i hjørna. Kvaliteten på steinarbeidet er høgast i dei eldste delane.
Restaurering
Arkitekt Peter Andreas Blix (1831–1901) leia restaureringa av Håkonshallen i Bergen då han fekk tilbod om å kjøpe kleberstein frå Hove kyrkje. Etter at nye Vik kyrkje stod ferdig i 1877, var ikkje Hove kyrkje lenger i bruk og stod til riving. For å unngå rivinga kjøpte Blix kyrkja og restaurerte ho etter sine eigne planar og med eigne midlar.
Inne i kyrkja fjerna Blix alt som ikkje var frå mellomalderen, med unntak av altaret i koret, som ein trur er mellomalderleg. Han dekorerte veggane med middelaldermønster, hengde opp smijernskroner i taket og sette inn glasmaleri. Koret er rikt dekorert og har ei kuppel der hvelvet er måla i ein djup blåfarge, som ein himmel med sol, måne og stjerner. Interiøret reflekterer Blix’ val, og dekorasjonane og inventaret er slik han såg for seg at det opphavleg kunne ha sett ut.
Blix døydde i 1901 og vart gravlagd under kyrkjegolvet. På gravsteinen står det: "Av kjærleik til kunsten han gjenreiste dette Guds hus."
Hove-madonnaen
Den originale treskulpturen "Hove-madonnaen" er blant dei finaste mellomalder-skulpturane i Noreg. Madonnaen er i tidleg gotisk stil og vart truleg laga rundt Doverstredet (Nord-Frankrike, Flandern eller Sør-England) mellom 1230 og 1240. Design, treskjering og polykromi (farge og forgylling) er av høgaste kvalitet. Skulpturen, laga av eik, viser Jomfru Maria som himmeldronning med Jesusbarnet som konge. Både Maria og barnet er dekka av bladgull og sit under ein baldakin pryda med glasert sølv. I mellomalderen stod truleg Madonna-skapet på kyrkja sitt høgaltar.
Den originale skulpturen vart flytta frå kyrkja til Bergen Museum i 1840. Ei rekonstruksjon, laga av Treskjærerverkstedet, har stått i Hove kyrkje sidan 2022.
